بخشندگی، یک فرهنگ

بخشندگی، یک فرهنگ

برخی از فضایل انسانی در جامعه تاثیرات شگرفی به جا می‌گذارد؛ زیرا ارتباط مستقیم با نوع زندگی اجتماعی و سبک آن دارد. جامعه انسانی هر چند که در چارچوب نیازهای روحی و روانی شکل می‌گیرد و محبت و مودت پایه زندگی اجتماعی انسان را تشکیل می‌دهد، ولی باید توجه داشت که انسان‌ها در ارتباطات اجتماعی خود، افزون بر پاسخ گویی به این نیاز روانی و روحی خود، در اندیشه پاسخ گویی به مسایل و موضوعات دیگری نیز بر می‌آیند. به عنوان نمونه اجتماعات انسانی با توجه به مقتضیات زندگی دنیوی و مادی، برای پاسخ گویی به امنیت غذایی، امنیت جانی و تامین نیازهای مادی و آسایشی نیز شکل می‌گیرد؛ به این معنا که انسان افزون بر اینکه می‌خواهد به نیازهای عاطفی و احساسی خود از طریق اجتماع پاسخ دهد، همچنین بر آن است تا به نیازهای مادی و جسمی خود از این طریق پاسخ دهد.

از این رو در نحلیل‌های علوم اجتماعی، وقتی از علت گرایش انسانی به جامعه سخن به میان می‌آید به این نکته توجه می‌دهند که انسان‌ها از این طریق می‌خواهند تا به امنیت و آسایش برسند. این تعلیل براساس رویکردهای علوم اجتماعی است؛ چنان که در تعلیل‌های علوم انسانی مانند روان شناسی، علت گرایش اجتماعی انسان را پاسخ به نیازهای عاطفی و احساسی بر شمرده‌اند.

در یک تعلیل جامع می‌توان گفت که همه اینها به نوعی سببیت دارد ولی هرگز علت تامه آن نیست، بلکه علت تامه این گرایش در اسباب متعددی از جمله موارد پیش گفته نهفته است.

به هر حال، انسان‌ها گرایش‌های طبیعی و فطری به اجتماع و جامعه دارند و هرگز دوست ندارند در تنهایی زندگی کنند؛ زیرا تنهایی برای انسان امری بسیار شکنجه آور، دردناک و سخت و دشوار است، به گونه‌ای که همواره از آن می‌گریزد؛ چرا که همه موجودات هستی از جمله انسان، زوج آفریده شده‌اند. زوج گرایی انسان، به طور طبیعی به معنای گرایش به اجتماع و فرار از تنهایی است. (طه، آیه 53؛ نحل، آیه 72؛ روم، آیه 21؛ یس، آیه 36)

انسان‌ها به سبب همین طبیعت اجتماع گرایانه خود، برخی از صفات و خصوصیات مرتبط و مربوط به آن را دارا هستند. این صفات اخلاقی اجتماعی در زندگی فردی و گروهی او نقش بسیار اساسی را بازی می‌کند و به همین سبب است که مورد توجه و ترغیب همه خردمندان و نیز پیامبران قرار گرفته است؛ زیرا هدف دین و پیامبران، سازه ای به نام انسان اخلاقی است که در اخلاق اجتماعی، بیشترین ظهور و بروز را دارد.

در آموزه‌های عقلانی و وحیانی، فضایل اخلاق اجتماعی از جایگاه بلندی برخوردار است و در جامعه پذیری کودکان و تربیت آنان تاکید می‌شود. از جمله این صفات اخلاق انسانی می‌توان به صفت بخشندگی و سخاوت اشاره کرد. این صفت اخلاقی انسان موجب می‌شود تا ارتباط انسانی از استحکام و استواری بیشتر و بهتری برخوردار شود. در آموزه‌های قرآنی مسئله بخشندگی در اشکال گوناگونی چون احسان و ایثار و عفو و بخشش و گذشت و انفاق و اطعام و مانند آن مورد توجه است؛ چرا که انسان از منظر اسلام که رنگ رستگای را به خود می‌بیند انسان اخلاقی اجتماعی است؛ زیرا مقام انسان از منظر قرآن، مقام خلافت الهی است. این مقام باتخلق به صفات حسنای الهی و رنگ خدایی گرفتن انسان به دست می‌آید و با رحمت و مودت و بخشش و سخاوت به دیگران معنا می‌یابد.